Telif Hakları
Fikri mülkiyet hakları kapsamında telif hakları, araştırmacılardan çalışmalarını toplarken karşımıza çıkmaktadır. Bir çalışmanın kurumsal arşivde yer alabilmesi için; araştırmacının çalışmasını elektronik ortama taşıma hakkına sahip olması ve kullandırma biçimlerinin de söz konusu çalışmanın telif hakları kuralına uygun olması gerekir.
Dergi yayıncılarının kendi kendine arşivleme yapma konusundaki politikaları SHERPA/RoMEO listesinden kontrol edilebilir.
Yazarın ön baskı çalışmasını arşivlemek için izne gereksinimi yoktur, telif hakkı sahibi kendisidir. Yazar son baskıyı arşivlemek isterse telif hakkı sahibinin izni gerekir. Şu an yayıncıların %69’u kendi kendine arşivlemeye izin vermektedir. Depolanacak çalışma, yayınlanacak son baskı (copy-edited) olmadığı sürece, telif hakkı ihlali söz konusu değildir. Dergi bazında uygulanan politikalar için [
http://romeo.eprints.org/stats.php], yayıncı bazında politikalar için [
http://www.sherpa.ac.uk/romeo.php] adreslerine bakılabilir.
Yazarların yayınlarının kullanım haklarını kendilerinin belirlediği Creative Commons lisanslarının kullanımı teşvik edilmektedir. Creative Commons Projesi, “her hakkı saklı” söylemi yerine “bazı hakları saklı” söylemini savunarak; yayının başkaları tarafından her türlü kullanımını engellemek yerine, eğitim ve araştırma amaçlı kullanımına, gerekirse başka çalışmalara temel oluşturmasına vb. izin verildiğini belirten dört farklı tip lisans seçeneği sunmaktadır.
Ülkemizde bilim, fikir ve sanat ürünlerinin korunması ile ilgili haklar 1951 tarihli ve 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserlerini Koruma Kanunu ile güvenceye alınmıştır. Buna göre;
Madde 23– “Bir eserin aslını veya çoğaltılmış nüshalarını, kiralamak, ödünç vermek, satışa çıkarmak veya diğer yollarla dağıtmak hakkı münhasıran eser sahibine aittir. Eser sahibinin izniyle yurt dışında çoğaltılmış nüshaların yurt içine getirilmesi ve bunlardan yayma yoluyla faydalanma hakkı münhasıran eser sahibine aittir…”
Telif hakları, arşivleme politikası kapsamında yer alan daha önce yayınlanmış, yayınlanma sürecinde olan veya ilk defa arşivde yayınlanacak her türlü eser için geçerlidir. Fikir ve sanat eserlerini koruma kanunu eğitim, araştırma temelli bilgilenme amaçlı kullanımı meşru kılındığı için bilgi kaynaklarının elektronik ortamda da bu amaçlara hizmet eder biçimde depolanıp kullanıma sunulmasına zaten izin verilmektedir.
Madde 33 – (Değişik: 21/2/2001 - 4630/17 md.) “Yayımlanmış bir eserin; tüm eğitim ve öğretim kurumlarında, yüzyüze eğitim ve öğretim maksadıyla doğrudan veya dolaylı kâr amacı gütmeksizin temsili, eser sahibinin ve eserin adının mutat şekilde açıklanması şartıyla serbesttir.” Yukarıda anılan bilgiler ışığında, yasal süreç uyarınca, arşivleme işinin gerçekleştiği aşağıdaki iki durumda da bu eserlerin kullanım hakkı eser sahiplerine aittir.
Kurumsal arşivde yer alması düşünülen eserler kütüphaneci ya da arşiv çalışanları tarafından sisteme giriliyorsa, bu eserleri üretenlerden gerekli izin alınmalıdır.
Eser sahipleri hangi eserlerinin arşivleneceğine kendileri karar vererek eserlerinin elektronik ortama aktarılma işlemlerini doğrudan kendileri yerine getirebilirler. Buna göre yazarlar, arşivde yer alacak ve daha önce bir başka yerde yayınlanmış çalışmalarını önceki yayınlandığı ortamda bulunduğu biçimle olduğu gibi kopyalayarak arşivlemedikleri sürece ulusal ya da uluslar arası telif hakları yasasını ihlal etmiş olmayacaklardır. Ancak yayınevleri ile yaptıkları sözleşmede kurumsal arşiv politikası olan açık erişim ilkelerini benimsemeyen bir yayınevi ile anlaşma imzalanması durumunda söz konusu eserler arşivlenemezler. Bununla beraber, yurt dışında açık erişim hareketini de stekleyen yayınevl erinin sayısı her geçen gün atış göstermektedir. Bu konuda dünyadaki yayınevlerinin telif haklarına yönelik politikalarına erişmek için “Sherpa7Roemo Publisher Copyright Policies” web sayfasına bakılabilir.
Yukarıda sözü edilen hususlar göz önünde tutularak yayınlanmış ya da yayınlanmakta olan bilimsel çalışmaların elektronik kopyaları yazarlarının iradesi ile arşivlenmesi yasaldır. Bu durumun oluşturulacak arşivin web sitesinde izlenecek politikalar açıklanırken yazarların telif hakları konusunda bilgilendirilmeleri yararlı olacaktır. Öte yandan kurumun belirleyeceği politikaya göre yazarlar için aşağıda örneği verildiği gibi telif haklarını korumaya yönelik açıklama yapılabilir. Hatta gereksinimler doğrultusunda bir telif hakları anlaşma formu geliştirilebilir:
Telif haklarına yönelik açıklama örneği:
2003 yılında kabul edilen Berlin Bildirgesi ilkelerini kabul eden Kurumumuz, bünyesindeki bilimsel bilgilere sınırsız erişimi desteklemektedir. Bu durumda bilimsel çalışmaların elektronik kopyalarının yazarlarının iradesi ile arşivlenmesi yasaldır. Ancak, arşivimizde yer alan tüm bilgilerin kaynağı gösterilerek yararlanılabilir. Öte yandan, araştırıcı yazarlarımız açık erişime sundukları çalışmalarının izinsiz kopyalanacağını düşünerek bilginin ancak herkesçe paylaşılması halinde gelişebileceği ilkesini göz ardı etmemelidir.
Elektronik tez sahipleri için telif haklarının korunmasına yönelik aşağıdaki örnekte olduğu gibi telif anlaşmaları hazırlanabilir:
… başlıklı tezimin bütünü ya da bir bölümüne ait bilgilerin bütününe dayalı herhangi bir kitap ya da makale v.b. çalışmalar için kullanım hakkı bana ait olmak koşuluyla çalışmamın elektronik formatta arşivlenmesine ve kaynağının gösterilerek kullanım ve çoğaltılmasına izin veriyorum.
